1821-1885 Yıllarını Kapsayan Türk Hâkimiyeti Döneminde Sudan’da Arap Şiiri

Bu çalışma, literatürdeki genel tanımlamaya göre 1821-1885 yılları arasındaki zaman dilimini kapsayan Türk hâkimiyeti döneminde, Afrikalılık ve Araplığı sentezleyerek bu coğrafyaya özgü bir Afro-Arap kültürü oluşturmayı başarmış Sudan’da kültürün en önemli öğelerinden biri olan Sudan Arap şiirinin incelenmesini konu edinmektedir. Konuyu temellendirmek meseleye bütüncül bakış açısı sağlamak amacıyla çalışmada, başlangıç evresi olarak bilinen Func döneminden önceki erken dönemden itibaren gelişim aşamalarından söz edilmiştir. dönemde durumunu ortaya koymak adına edebiyat tarihi kaynaklarında yer alan bilgilerden yararlanılmıştır. Söz konusu dönemin meşhur şairlerine nispet edilen gerek kaynakları gerekse şairlerin divanlarında şiirler tema analizine tâbi tutularak şiir türlerinin tespiti için çaba gösterilmiştir. Tespit şiirlerin içerikleri üzerine yapılan incelemeler, yoğun şekilde üzerinde durdukları konuların belirlenmesine imkân tanımıştır. bağlamda methiye mersiye şiirlerinin, döneminde çok örnek verdikleri iki türü olduğu tespit Çalışmanın odağında Sudanlı koydukları eserler ile Câhiliye, Emevî Abbâsî dönemi şairlerinin şiirleri bağın güçlü görülmüştür. dönemlerinde halk dili âmmiceyle söylenen fasîh Arapçayla nazmedilmesi, Fasîh Klasik Şiir Akımı adında akımı başlatmıştır. özellikle Mısır Hicâz gibi bölgelerde dinî eğitim almaları, dinî-tasavvufî akımların etkisiyle muhafazakâr kişiliğe sahip olmaları, söyledikleri şiirlerde anlamların yoğunlaşmasına yol açmıştır. sadece anlamlar içermekle yetinmemiş, eserlerin ritim, name melodik yönlerini ön planda tutan tasavvuf aksine sağlam yapı, etkileyici üslup, güzel anlam hatasız dil şiirin kalitesini artıracak hususlara odaklanmıştır. pek şair yetişmiştir. büyük kısmı kişiliklerinin yanında din âlimi vasfına sahiptir. Şeyh el-Emîn ed-Darîr, eş-Şeyh İbrâhîm Abduddâfi‘, Ahmed el-Ezherî, Hüseyin ez-Zehrâ, Muhammed Osmân el-Mîrğanî, el-Medâvî Abdurrahmân, Hâşim, Ömer el-Bennâ, Abdulğanî es-Sillâvî, Yahyâ es-Sillâvî Tâhir el-Meczûb şairler, isimlerindendir. yetişmiş olsa da günümüze ulaşan miktarı oldukça sınırlıdır. ölçüde mersiyelerden ibaret olmakla birlikte, tür kadar olmasa fahr hamaset de bizlere seçkin örnekler sunmaktadır. İçerdiği itibarıyla ele alındığında methiyelerin genellikle; Hz. Peygamber’e (sas), devlet yöneticileri ehli adamlarına tahsis edildiği anlaşılmaktadır. Mersiyelerin ise toplumuna siyasî, askerî, alanlarda önderlik yapan şahsiyetlerin vefatlarından duyulan hüznün dile getirilmesinde kamuoyunun duygularına tercüman görülmektedir. Fahr şiirlerinin olumlu veya olumsuz Sudan’daki yönetimini edinmekten uzak durması, dikkatleri çeken husus plana çıkmaktadır. Türklerden bahseden mersiyelerin Sudan’ın coğrafî sınırlarını aşarak Mısır’daki ʻUrâbî isyanı milliyetçiliği temelli hareketleri destekleyici karakter sergilediği Türk-Mısır hükümetine karşı savaşmış, Mehdîlik iddiasında bulunmuş kendi adıyla kurduğu harekete siyasî liderlik yapmış el-Mehdî’nin, görülen tüm türlerine Şiirlerin dua, rahmet, şefaat, bağışlanma temennisinin ebced harfleriyle tarih düşürerek sona ermesi, Kur’ân ayetlerinden iktibâsı önemsemesi, muhtelif bedî sanatları içermesi, âmmicenin arada kullanılması hususlar, dönem karakteristik özellikleri arasında almaktadır.